In 2025 is het exact 350 jaar geleden dat Christiaan Huygens de balansveer uitvond. Zijn vinding is nog altijd een cruciaal onderdeel van het mechanisch uurwerk. Dat is een prestatie van formaat die het hele jaar gevierd gaat worden. En u bent van harte uitgenodigd!
“Het is een genoegen om op deze manier reden te hebben voor wederzijdse felicitaties aan de één voor kinderen van het vlees, aan de ander voor kinderen van de geest. Zoals jouw jongen knap is, is mijn dochter, de nieuwe uitvinding, ook mooi in haar soort en zal ze lang leven.”
Met dit schrijven kondigde Christiaan Huygens op 22 maart 1675 de geboorte van zijn balansveer aan in een brief aan zijn broer Lodewijk. 350 jaar later mogen we wel concluderen dat de wetenschapper gelijk heeft gehad. Zijn vinding is zeker mooi in haar soort en bovendien nog altijd in de bloei van haar leven. Of Christiaan Huygens zover vooruit heeft kunnen kijken valt te betwijfelen, maar dit jaar viert zijn balansveer haar 350ste verjaardag. En dat is een prestatie, die erom vraagt uitgebreid gevierd te worden.
WAT VIEREN WE?
Maar wat vieren we eigenlijk precies? De uitvinding waar Huygens zijn broer over schrijft, is de toevoeging van een spiraalvormige veer op de balans. Deze balansveer, ook wel spiraalveer genoemd, controleert de trillingen van het balanswiel. Terwijl het balanswiel heen en weer zwaait, wordt de balansveer op- en afgewikkeld, waardoor het wiel in de tegenovergestelde richting wordt teruggeduwd. De balansveer zorgt hiermee voor een nauwkeurigere en constantere oscillatie. Dit heeft geleid tot een aanzienlijke verbetering in de nauwkeurigheid van het mechanische, draagbare uurwerk.
In 350 jaar tijd zijn er weliswaar pogingen ondernomen om een betrouwbaar alternatief voor de balansveer te bedenken, maar anno 2025 is nog altijd niemand daarin geslaagd. De balansveer is al 350 jaar een cruciaal onderdeel van het mechanische uurwerk. Dat betekent een jubileum waar we gedurende het hele jaar op feestelijke wijze bij stil mogen staan. Op initiatief van Stichting Haegsche Tijd is een programma samengesteld waar veel mensen plezier aan zullen beleven. Voor wie interesse heeft, blikken we alvast vooruit op alles wat ons te wachten staat om 350 jaar balansveer te vieren.
EEN FEESTELIJK JAAR
Interessant voor de horlogeliefhebber en voor iedereen met belangstelling voor uurwerktechniek is de expositie ‘Innovation in Movement – 350 years of the hairspring’ in het Musée International d’Horlogerie (MIH). Dit prachtige museum in het Zwitserse La Chaux-de-Fonds staat volledig in het teken van het meten van tijd, van de vroegste oorsprong tot de huidige dag. Onderdeel van het museum is van 21 februari tot en met 22 juni de expositie over 350 jaar balansveer die het museum organiseerde in samenwerking met Stichting Haegsche Tijd.
In het museum zijn verschillende objecten te zien die de Christiaan Huygens en zijn balansveer eren. Een vast onderdeel van de collectie is het fresco ‘De verovering van de Tijd’. Het fresco is gemaakt door Hans Erni voor de Wereldtentoonstelling 1958 in Brussel en toont Christiaan Huygens met zijn balansveer in het midden, omringd door zijn ‘collega’s’ René Descartes, Gottfried Wilhelm Leibniz, Isaac Newton en John Harrison.
In de expositie zijn ook belangrijke objecten van Nederlandse bodem te zien. Het gaat om een klok van Mathieu Marquerite (circa 1680), de Religieuze van Isaac Thuret (kort na 1675), een Haags Klokje van Salomon Coster (1657) en de Cycloïde Klok van Pieter de Ruiter (2012). De klokken zijn afkomstig uit privéverzamelingen en dus zelden te bewonderen.
In de expositie over 350 jaar balansveer is ook de tegenwoordige tijd opgenomen. Hoe het balanswiel zich heeft ontwikkeld in de moderne tijd is te zien aan de bijdrage die Flexous uit Delft leverde aan de expositie. De technisch specialist in silicium en flexibele componenten voor de horloge industrie maakte een silicium oscillator uit één stuk, die de traditionele mechanische regelaar bestaande uit 26 onderdelen vervangt.
Daarnaast worden bezoekers via virtual reality meegenomen in het huis van Christiaan Huygens. Zijn woning in Den Haag is inmiddels afgebroken en heeft plaatsgemaakt voor nieuwbouw van het Binnenhof, maar in twee filmpjes komt de geschiedenis tot leven. Gemaakt door Stichting Verborgen Stad en ingesproken door de Zwitserse Ambassadrice in Den Haag geven de filmpjes een interessant inkijkje in het leven van Huygens. Daarvoor hoeven we overigens niet naar La Chaux-de-Fonds af te reizen, want een reis terug in de tijd is nu ook mogelijk op de website van Stichting Haegsche Tijd.
Ook te zien in de expositie, en binnenkort te koop, is een horloge dat Christiaan van der Klaauw Astronomical Watches maakte ter gelegenheid van 350 jaar balansveer. Deze bijzondere uitvoering van de Planetarium is het kleinste mechanische planetarium ooit. Het toont de zes planeten zoals die bekend waren in de tijd van Christiaan Huygens. Op de wijzerplaat zien we een tekening die in één lijn die en profil het gezicht van de wetenschapper toont. De bijzondere CVDK Planetarium verschijnt later dit jaar in een gelimiteerde oplage van zes exemplaren.
EEN KENNISMAKING MET HUYGENS
Om meer over het leven van Huygens en de uitvinding van de balansveer te weten te komen, hoeven we natuurlijk niet naar Zwitserland af te reizen. Ook in eigen land is dit jaar genoeg te zien en te beleven. Zo staat in het najaar de expositie ‘De balansveer van Christiaan Huygens’ op het programma. Deze vindt plaats van 8 oktober 2025 tot 12 april 2026 in het Huygens Museum te Voorburg.
Wie graag de verjaardag van Christiaan Huygens wil vieren, is van harte uitgenodigd op 14 april 2025. Op deze dag viert Haegsche Tijd, zoals het dat elk jaar doet, de verjaardag van Christiaan Huygens met een lezing in het Haagse Venduehuis. Gasten zijn hier welkom vanaf 14:30 uur en de voordrachten beginnen om 14:50 uur. De feestelijke bijeenkomst wordt afgesloten met een borrel en hapjes. Leden van de stichting Haegsche Tijd zijn hiervoor uitgenodigd, maar ook niet leden zijn welkom. Zij kunnen zich per mail aanmelden voor de lezing.
UIT DE KUNST
Hoe tijd in het algemeen en Huygens in het bijzonder kunstenaars kunnen inspireren, zien we deze zomer in de Haagse Pulchri Studio. Deze kunstenaarsvereniging en galerie toont de kunstwerken die zeventig Nederlandse en Zwitserse kunstenaars maakten in opdracht van Stichting Haegsche Tijd, Pulchri Studio en de Zwitserse Ambassade in Den Haag. Zij creëerden schilderijen, beelden en andere kunstvormen die van 14 juli 2025 tot 10 augustus 2025 te zien zijn in Pulchri Studio. De opening op zaterdag 19 juli zal worden verricht door de Zwitserse ambassadeur in Den Haag Corinne Cicéron Bühler. De prijs voor het beste kunstwerk zal worden uitgereikt door burgemeester Jan van Zanen. Tijdens het openingsweekend van de expositie krijgen ook Nederlandse horlogemerken de gelegenheid zich te presenteren. Zo krijgen bezoekers een goed idee van hoe de Nederlandse horlogeindustrie zich heeft ontwikkeld.
BALANSVEER IN BOEKVORM
Voor wie zich liever in alle rust verdiept in de uitvinding van de balansveer, is er een interessant boek van klokkenmaker Rob Memel. In ‘De ontwikkeling van Huygens’ spiraalveer (1660 – 1676)’ gaat hij in op de ontstaansgeschiedenis van de balansveer. Het boek wordt aangevuld door een bijdrage van Hans van den Ende die zo’n dertig klokken beschrijf en vergezeld met de appendix van Tijmen Jan Moser die de wiskunde behandelt. Het artikel was in het Frans en Duits al te lezen in het Zwitserse uurwerk magazine Chronométrophilia, maar het is er ook in boekvorm in het Nederlands en Engels. Belangstellenden kunnen een boek aanschaffen door te mailen naar info@robmemel.nl
